EKOmural na cześć Jerzmanowskiego!

Kiedyś on “rozświetlił Amerykę”, dziś projektujemy na jego cześć EKOmural. Mowa o Jerzmanowskim. Poznajcie historię Polaka, którego legenda trwa od ponad 100 lat, a Polskę chciał odbudować zarabiając fortunę, którą przeznaczył m.in. na rozwój społeczeństwa obywatelskiego

Jesteśmy w Krakowie, przy ul. Jerzmanowskiego. Jest to dzielnica Bieżanów-Prokocim. Dawniej Prokocim był wsią (a w XIX wieku znajdował się pod zaborem galicyjskim). Dziś jest częścią miasta, zieloną, spokojną, ale blisko wszelkich, miejskich wygód. To tu powstaje osiedle illumina. W momencie, gdy piszemy ten tekst (sierpień 2022) w ziemi powstają fundamenty pod parking podziemny. Budynek będzie miał 8 kondygnacji, 145 mieszkań o różnej powierzchni. Pierwsi mieszkańcy wprowadzą się tu za dwa lata.

Dlaczego tu jesteśmy? Deweloper Excon SA przeznaczył aż 300 metrów ściany szczytowej budynku na ekologiczny mural, który będzie latami redukował szkodliwe tlenki azotu. Tym samym mural staje się częścią nowoczesnych, deweloperskich rozwiązań. W inwestycji przewidziane są również panele fotowoltaiczne, stacje do ładowania samochodów elektrycznych, a do dyspozycji mieszkańców będzie m.in. Strefa Odkrywców i Strefa Piknikowa. I oczywiście, co jest bardzo ważne, pod względem redukowania dwutlenku węgla, nowoczesny budynek jest zbilansowany pod względem energetycznym.

Dlaczego chcemy pamiętać o Jerzmanowskim?

Dziś za nowoczesne źródła energii uważamy panele fotowoltaiczne, wiatraki wodne, potrafimy też uzyskiwać paliwa alternatywne z nierecyklingowanych odpadów. Jednak w 1891 roku noce w miastach były zupełnie ciemne, wtedy najbardziej popularnymi lampami były te gazowe. Jedna z takich latarni do dziś znajduje się we Wrocławiu. I to właśnie Polak miał ogromny wpływ na ich popularyzację, dzięki czemu stał się milionerem.

Co łączy schyłek XIX wieku z latami 20. XXI wieku? My też żyjemy w przełomowych czasach. Dziś również potrzebujemy wynalazców, którzy pomogą nam okiełznać kryzys klimatyczny. Wtedy walczyliśmy o niepodległość Polski. Dziś o przetrwanie Planety. Wierzymy, że mamy w sobie ten unikalny gen Erazma Józefa Jerzmanowskiego.

Zacznijmy od początku

Przenieśmy się do lat 60. XIX wieku. Polska zaczyna mieć nadzieję na odzyskanie niepodległości. Wydaje się, że Rosja słabnie, a szlachta zaczyna się stopniowo organizować, by przejąć Płock i by móc tam ogłosić niepodległy rząd polski. Przez półtora roku Polacy walczyli bezskutecznie w aż 1200 potyczkach z Rosjanami. Mimo, że Powstanie Styczniowe było największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem, zakończyło się klęską. Zaborca krwawo i bezlitośnie rozprawiał się ze wszystkimi, którzy odważyli się mu przeciwstawić. Jednym z powstańców był Jerzmanowski. Po upadku powstania musiał uciekać do Paryża. Później w wywiadach mówił, że to wtedy zrozumiał, że walka zbrojna, jest mniej skuteczna niż rozwój społeczeństwa i odbudowanie polskiej gospodarki.

– I ja walczyłem w szeregach powstańców roku 1863 z modlitwą w sercu: “Wolność, daj nam, Panie” Gdym chwycił za kij pielgrzymi polskiego tułacza, jedna tylko myśl mną kierowała – zdobyć fortunę (…) Pragnąłem fortuny, bo czułem, że jest to potęgą, której nam potrzeba, jeżeli istotnie przewodniczy nam zamiar odbudowy Polski
– wywiad udzielony w Nowym Jorku w 1887 roku

Jerzmanowski pochodził z patriotycznej rodziny, jego przodkowie byli senatorami, posłami, brali udział w obradach Sejmu Czteroletniego i walczyli u boku Napoleona. Jego nazwisko było znane we Francji (rozsławił je jego dziadek) i to też pomogło Erazmowi dostać się na studia w Paryżu.

Mając już dyplom w ręku, w wieku 26 lat, rozpoczął pracę w firmie gazowniczej Jessie Motaya.

Motay w latach 50. XIX wieku wprowadził oświetlenie ulic gazem wodnym (alternatywa wobec gazu węglowego). W 1871 roku Erazm wyjechał do Stanów Zjednoczonych, by tam wprowadzić to samo rozwiązanie. To się nie udało.

W 1871 przeniósł się z Buffalo do Nowego Jorku. Zaczął rozwijać i udoskonalać metodę Motaya. I każde z tych udoskonaleń i wynalazków patentował. Dotyczy to m.in. konstrukcji generatora, zastosowania węgla bitumicznego, użycia wapienia, redukcji szkodliwego tlenku węgla. Łącznie Jerzmanowski był autorem lub współautorem 22 patentów.

W skutek tych działań podniosła się efektywność energetyczna gazu dostarczanego do oświetlenia, a przez to jego opłacalność (gaz był aż 15% tańszy). I nie bez znaczenia było także to, że ten gaz był również bezpieczniejszy. Tak udoskonalony produkt odniósł sukces w Ameryce, mimo iż początkowo wydawało się, że gaz wodny się raczej tu nie przyjmie.

Jerzmanowski był znaczącym graczem w branży gazowej. Nazywano go “ten, który rozświetlił Amerykę”. W 1882 roku m.in. z Williamem Rockefellerem, założył spółkę gazową The Equitable Gas Light Company of New York. Nie trzeba było długo czekać, by spółka stała się monopolistą. To Jerzmanowski oświetlał ulice na terenie Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych i w części środkowej.

W 1894 jego majątek był już szacowany na ponad 2 mln dolarów. Idealnie trafił w moment, gdy oświetlenie gazowe było jeszcze popularne. W momencie, gdy Jerzmanowski zdecydował się sprzedać swoje akcje i wrócić, wraz z żoną Anną, do Polski, w Ameryce powstawała pierwsza elektrownia Thomasa Edisona, która miała zmienić oświetlenie ulic z gazowego na elektryczne.

Z tak dużym majątkiem mógł bez przeszkód wspierać rodaków. Osiedlił się w Prokocimiu. Słyną ze swojej dobroczynnej działalności. A umierając na skutek powikłań po zapaleniu płuc w 1909 roku przekazał Akademii Umiejętności w Krakowie 1,2 miliona koron (365 kilogramów złota). Została powołana Fundacja im. Erazma i Anny Jerzmanowskich, która od 1915 do 1938 roku przyznawała tzw. polskie Noble „za prace literackie, naukowe lub humanitarne dokonywane z pożytkiem dla ojczystego kraju”. Nagrodzeni zostali m.in. Henryk Sienkiewicz, Kardynał Adam Sapieha i Ignacy Paderewski.

EKOmural

Teraz już wiecie, dlaczego w projekcie EKOmuralu znajdują się latarnie. Światło jednak niezależnie od tego, w którym momencie epoki jesteśmy, jest bardzo ważne. Patrząc na mural, możemy sobie przypomnieć, że we wszystkich nas jest dobroczynny, genialny gen wynalazcy, który nosił w sobie Jerzmanowski.

Inwestycja Illumina będzie oddana do użytku w 2024 roku. EKOmural będzie malowany w 2023 roku. Do jego malowania zostaną wykorzystane farby KNOxOUT, które pochłaniają szkodliwe tlenki azotu.

Zobaczmy, co dobrego dla mieszkańców zrobi EKOmural:

300 mkw. to aż do 126 g zredukowanych tlenków azotu dziennie
300 mkw to 9 mln. m3 powietrza przefiltrowanego dziennie
300 mkw. ma moc (w kontekście redukowania tlenków azotu) 300 drzew

Zobaczmy, co dobrego dla mieszkańców zrobi EKOmural:

300 mkw. to aż do 126 g zredukowanych tlenków azotu dziennie
300 mkw to 9 mln. m3 powietrza przefiltrowanego dziennie
300 mkw. ma moc (w kontekście redukowania tlenków azotu) 300 drzew

Farba KNOxOUT wspiera drzewa w ich działaniu. Jesteśmy w takim momencie, że potrzebujemy nowych drzew, ale musimy też natychmiast powstrzymać wycinkę drzew, które już są na naszej Planecie. Do przetrwania – jako gatunek ludzki – potrzebujemy przywrócenia bioróżnorodoności (teraz właśnie trwa 6. masowe wyginięcie wielu gatunków spowodowane działalnością człowieka). Ale potrzebujemy też nowych technologii, które sprawią, że życie w miastach będzie możliwe i komfortowe. Przypomnijmy, że do 2050 roku 70% ludności będzie mieszkać w miastach, co oznacza, że większość mieszkań jeszcze nie powstało. Farby, które zmieniają ściany w oczyszczacz powietrza zasilany słońcem są jednym z nowoczesnych, potrzebnych rozwiązań.

Przypomnijmy, farby są trwałe. Redukują szkodliwe substancje tak długo, jak są na ścianie, dzieje się tak dlatego, że nano dwutlenek tytanu jest fotokatalizatorem, uaktywnia reakcje chemiczne, ale nie bierze w nich udziału.