Wróble. Zakład, że ich nie znasz?

Dziś lepiej poznamy wróble.

W pierwszej części dowiedzieliśmy się, dlaczego niektóre ptaki, by przetrwać, potrzebują starych drzew, w jaki sposób człowiek jest zależny od ptaków, poznaliśmy też ornitologiczną przygodę Jakuba Typiaka.

Nasi goście: Jakub Typiak – ornitolog, Zofia Różycka – ilustratorka i Dorota Marszałek-Jalowska z Urzędu Miasta w Gdyni. Pani Dorota koordynuje projekt: “Zapraszamy ptaki do Gdyni”. Sam konkurs ma już 25 lat i w tym czasie mieszkańcy Gdyni stworzyli ponad 6000 karmników i budek lęgowych.

Przypomnijmy, pisząc o ptakach de facto mówimy o bioróżnorodności w mieście. Bioróżnorodność to jedna z dziewięciu granic planetarnych ustalonych przez zespół pracujący ze szwedzkim prof. Johnem Rockstormem. Właśnie trwa 6. największe wymieranie gatunków na naszej planecie. Jest ono spowodowane przez człowieka.

CZĘŚĆ 2

Czy wróble da się kochać?

Jakub Typiak:

“Wróbel to przykład ptaka, który właściwie całkowicie związał się z człowiekiem. I to od momentu, gdy człowiek zaczął uprawiać zboża. Możemy go spotkać na wszystkich kontynentach. W Polsce właściwie nie ma terenu lęgowego dalej niż 100 metrów od zabudowań”.

Wyłącz TV, oglądaj live ptasie show

“To niezwykle ciekawe ptaki. Godzinami potrafię patrzeć, jak one siedzą w stadzie, śpią na krzaczku, przepychają się, gadają ze sobą. Dla mnie to jest ciekawsze show niż w telewizji. Mają w stadzie hierarchię. Najważniejszy wróbel ma największy krawat. Są między nimi niesamowite relacje. Najważniejszy osobnik często ma więcej niż jedną partnerkę. Oczywiście samice ze sobą rywalizują. Potrafią nawet sobie nawzajem niszczyć lęgi. Zdrady są tu na porządku dziennym. Uważa się, że wróble są osiadłymi ptakami. Okazuje się jednak, że potrafią też wędrować. Niedawno byłem 40 kilometrów od lądu i na statek przyleciały wróble. Poćwierkały, poćwierkały i odleciały. Co tam robiły? Przelatywały przez Bałtyk”.

W USA wróbel to szkodnik

W Polsce lubimy wróbla, ale w Stanach Zjednoczonych jest on uważany za szkodnika. Tego ptaka do USA przywiózł człowiek. Wkrótce potem okazało się, że niszczy gniazda oraz lęgi tamtejszego Błękitnika Rudogardłego (Eastern Blue Bird). Błękitnik Wschodni to jedyny ptak, którego uratowało wieszanie budek lęgowych. Były one montowane nisko, na otwartej przestrzeni, czyli w miejscach, których wróbel nie lubi. Błękitnik mógł więc przetrwać.

Wróbelku, mam dla Ciebie obrączkę. Nie, dziękuję!

Poznawanie świata wróbli to wyzwanie. Jeden z profesorów, który badał wróble, opowiadał, jakie sztuczki musi wymyślać, żeby to się udało. Wróble są kulkowate, dlatego niezbyt dobrze łapią się w siatkę ornitologiczną. Często się od niej odbijają, a jak zrobią to raz, drugi raz już nie podlecą. Trzeba przestawiać siatkę. Ale to nie wszystko. Ptaki te zapamiętują nie tylko, gdzie jest siatka, ale też ludzi, którzy są przy niej. Trzeba więc często się przebierać, zmieniać kolor kurtek, nakładać czapki, kapelusze. Te ptaki są sprytne i mądre. Nawet jak wróbel podleci, skuszony wystawionym dla niego jedzeniem, ale rozpozna człowieka, którego kojarzy z siatką, to będzie tak długo cierpliwie czekał, aż naukowiec odejdzie.

Dotknąłeś wróbla, umyj ręce

Warto też pamiętać, że po dotknięciu wróbla obowiązkowo trzeba umyć ręce. Wróble mogą przenosić salmonellę lub gruźlicę.

W miastach jest coraz mniej wróbli

Te ptaszki wcale nie mają łatwo, mimo iż szacuje się, że w Polsce żyje od 5,7 do 6,9 miliona par, i są trzecim najliczniejszym gatunkiem, to, o ile na wsiach mają się dobrze, w miastach jest ich już coraz mniej. Ma na to wpływ nie tylko ocieplanie budynków, ale też zmiana mody z utrzymywania wysokich żywopłotów na korzyść niskich. Wróbel potrzebuje miejsca, w którym może się schować na przykład przed krogulcem. Z ulic zniknęły też konie, a tym samym: owies. Powszechna chemizacja w przydomowych sadach też jest zabójcza. Niszczymy nawet pojedynczą gąsienicę, a przecież właśnie owady w okresie lęgowym są pożywieniem zarówno dla dorosłych osobników ptaków, jak i dla ich piskląt. Te potrzebują wysokobiałkowego pożywienia, żeby rosnąć. Jeśli trujemy owady, to nie ma pokarmu i sukces lęgowy ptactwa spada.

Nowy szkodnik: ĆMA BUKSZPANOWA. Wróbel pomaga człowiekowi

Jakub Typiak:

“W tym roku zauważyłem nowy gatunek obcy: ćma bukszpanowa (*opis w przypisach). W Polsce występuje ona od 2012 roku. Teraz dotarła także na Pomorze. W miejscach, gdzie nie ma wróbli, bukszpan został zjedzony do zera i już się nie odrodzi. Natomiast w miejscach, gdzie są wróble, bukszpany – przynajmniej przez pierwszą część sezonu – są bezpieczne, więc ludzie zyskują czas na reakcję, by chronić rośliny.

W pierwszej części sezonu wróbel intensywnie żeruje na ćmie bukszpanowej. Karmi młode. Jest ona dla niego zbawienna.

Niestety, jak to bywa w przypadku gatunków obcych, ćma bukszpanowa pojawia się w kilku rzutach. Pierwszy przypada na okres, gdy wróbel się rozmnaża. Drugi – w lipcu, kiedy ptak kończy okres lęgowy, leci się pierzyć i przestawia z jedzenia pokarmu żywego na spożywanie nasion (w tym nasion traw). Wtedy właśnie korzysta z niekoszonych trawników. Te zaś są potrzebne nie tylko, by zatrzymać więcej wody w glebie w czasie suszy, ale służą też jako pożywienie między innymi dla ptaków.

Jak zauważyć, że w naszym ogrodzie występuje ćma bukszpanowa? Znakiem rozpoznawczym jest to, że wokół bukszpanu fruwa mnóstwo wróbli. Zaufajmy im. One sobie poradzą ze szkodnikiem. W drugim rzucie ćmy, około lipca, możemy użyć środków biologicznych, które zawierają bakterie zabijające ćmę bukszpanową, ale nie są szkodliwe dla innych zwierząt”.

Wróble ratują przed głodem

Jak doszło do tego wielkiego głodu w Chinach, w którym mogło zginąć ponad 60 milionów ludzi (oficjalnie 15 milionów)? W Chinach funkcję, którą u nas ma wróbel, pełni mazurek. W Polsce mazurki występują raczej na skraju lasu. W miastach ustępują miejsca wróblom. W Azji jest na odwrót – wróbel na uboczu, mazurek przy człowieku. Warto wspomnieć, że mazurek jest gatunkiem wróbla. Jego dawna nazwa to wróbel polny. Oba ptaki należą do rodzaju Passer.

Chiński dowódca Mao Zedong orzekł, że mazurek to jedna z plag, ponieważ wyjada ryż. Wydał rozkaz eliminacji ptaka. A ponieważ wtedy nie rozróżniano zbyt dobrze gatunków, wybito miliony małych ptaszków. Co to spowodowało? Faktycznie w pierwszym roku zbiory ryżu były większe, ale potem pojawiała się plaga szarańczy, którą ptaki byłyby wstanie zatrzymać w zalążku. Zjadłyby larwy. Ale ponieważ ptactwa nie było, szarańcza zjadła całą uprawę. I stało się tak tylko dlatego, że w ekosystemie zabrało małych ptaszków, które zjadają owady.

ĆMA BUKSZPANOWA (Cydalima perspectalis) naturalnie występuje w południowo-wschodniej Azji. Jej gąsienice zjadają wyłącznie liście bukszpanu. Zawleczona została do Niemiec w roku 2006, prawdopodobnie z importowanymi z Azji roślinami. W Polsce pierwszy raz stwierdzona w roku 2012. Obecnie na terenie całego kraju niszczy bukszpany. Często gąsienice zjadają wszystkie liście krzewu, co skutkuje obumarciem całej rośliny.

W TRZECIEJ CZĘŚCI ARTYKUŁU DOWIEMY SIĘ WIĘCEJ O TYM, JAK DOKRAMIAĆ PTAKI